De naam van deze kunststroming verraadt wellicht al een beetje dat het een tegenreactie is op de Verlichting en de Industriële Revolutie. Roman betekent namelijk letterlijk ‘niet in het Latijn’. De naam ontleedt deze kunststroming aan middeleeuwse verhalen waarin romances de boventoon voerden. Hierin jaagden minder volmaakte mensen de droom van onfeilbaarheid na. Tegenwoordig hangt er een wat meer minachtende ondertoon aan dit sentiment, echter was dit in die tijd niet de heersende bijklank.
Het tijdperk waarin de romantiek zijn hoogtijdagen vierde was tussen het einde van de achttiende en het midden van de negentiende eeuw, en was voornamelijk merkbaar in de beeldende kunst, muziek en literatuur. Daarnaast was het denkbeeld van de romantiek ook duidelijk merkbaar binnen de religieuze en filosofische denkwijze.
De romantiek was vooral erg sterk te merken in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, België en Nederland.
Subjectieve ervaringen werden in de tijd van de romantiek een uitgangspunt. Daardoor stonden intuïtie, introspectie, spontaniteit, verbeelding en emotie redelijk centraal. Aanhangers van de romantiek stelden het niet-zintuiglijk waarneembare (dus het niet-meetbare) boven de rationele en verstandelijke kennis. Hierbij richtten zij zich op het verleden als basis voor het heden. Zonder het verleden zou er dus geen heden gekend kunnen 
worden.
Een grote inspiratie voor de romantiek als kunststroming was Jean-Jacques Rousseau. Deze baanbrekende filosoof en schrijver had als belangrijkste uitgangspunten in zijn werken het gevoel en de intuïtie. Dit werd door hem belangrijker bevonden dat intellect en rede. Waar de romantiek in eerste instantie voornamelijk sentiment vertoonde, werd dit na verloop van tijd echter verlegd naar de dramatiek binnen de harde, destijds geldende werkelijkheid. Naast Rousseau zijn de Duitse gebroeders Grimm, tegenwoordig voornamelijk bekend van hun sprookjesverhalen, ook erg bekende romantici.
Verschillende verschijnselen die tot ontplooiing zijn gekomen als gevolg van de romantiek zijn nog zeer lang toonaangevend geweest. Er zijn zelfs individuen die beweren dat we momenteel nog steeds in het tijdperk van de romantiek leven. Of dat daadwerkelijk zo is, laten we in het midden. We kunnen echter wel stellen dat de romantische denkwijze nog steeds naar voren komt in bepaalde domeinen binnen de moderne samenleving. Denk hierbij aan de volgende onderwerpen:
- De hippiebeweging uit de jaren 60 van de twintigste eeuw.
- Het postmodernisme als cultuurstroming.
- Een gedeelte van de milieubeweging.
- De nationalistische ideologie.
- In de architectonische wereld.
- In de kunst.